Tên di sản : Chùa Khánh Hưng

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : 2522/QĐ-UBND

Giới thiệu

Ngày nay, chúng ta không có một tài liệu nào cho biết về quy mô cấu trúc của chùa Khánh Hưng trước đây nhưng theo các cụ cao niên trong làng kể lại thì chùa Khánh Hưng xưa là một ngôi chùa có quy mô to lớn nhất nhì vùng đất Nông Cống với cấu trúc hình chữ Nhị (=) gồm nhà Hậu cung, nhà Tiền đường, ở giữa hai nhà có sân Thiên tỉnh. Các công trình này đều làm bằng vật liệu gỗ, cổng Nghinh Môn hai tầng mái; các hiện vật như tượng Phật, kiệu bát cống, bát hương, lư hương, chuông đồng, khánh đá,...là những hiện vật quý hiếm; chùa có sư trụ trì, nhưng qua thời gian và biến thiên của lịch sử, toàn bộ công trình của chùa Khánh Hưng không còn giữ được nguyên vẹn.

Hiện nay, trong khuôn viên của chùa theo thứ tự từ ngoài vào gồm có các công trình: Cổng - Sân - Nhà Hậu cung - Nhà Sắp lễ.

Cổng: được xây mới, có chiều rộng 2m, cao 2,5m, có hai cột nanh hai bên, được xây bằng xi măng, gạch, vữa; trên đỉnh trụ cột được gắn hình búp sen bằng sứ.

Sân: có diện tích: dài 12m, rộng 12m, nền được lát bằng gạch bát màu đỏ, xung quanh có tường bao thấp.

Nhà Hậu cung: gồm 3 gian với 4 vì kèo dựng năm Bảo Đại thứ nhất (1926), đến năm 1947 được trùng tu lại, có chiều dài 8,6m, chiều rộng lòng 4,45m, hiên rộng 1,5m; ở phía ngoài mặt trước được làm theo kiểu chồng diêm hai tầng mái; phía sau một tầng mái, tường xây bằng gạch, mái trước lợp ngói Hoà Bình, mái sau lợp ngói mũi. Kiểu dáng kiến trúc này cho thấy đây là một công trình có đặc điểm kiến trúc thời Nguyễn, nhưng đã tu sửa lại.

Về bước gian: Hai gian bên, mỗi gian rộng 2,5m, gian giữa rộng 3,0m, hai chái mỗi bên rộng 0,40m.

Về kết cấu các vì kèo: 4 vì kèo có kết cấu giá chiêng kèo suốt; các cấu kiện kiến trúc được bào trơn đóng bén, không có chạm trổ hoa văn, hoành tải, rui mè bằng gỗ; nền nhà mới được lát đá hoa xẻ. Toàn bộ nhà có 8 cột con (trốn hai hàng cột cái). Chu vi cột 0,83m, cao 3,25m, từ thượng lương xuống nền nhà là 4,75m. Các vì kèo được cấu trúc như sau:

Hai vì kèo hồi: được cấu trúc liên hoàn giữa Câu đầu với cột lớn, phía trên là hệ thống trụ trốn và đấu bát đỡ thượng lương. Còn phía dưới là hệ thống xà lòng được chạy từ đầu cột quân của hiên sau rồi ăn mộng vào cột lớn ở giữa (hai cột) đến đầu cột quân phía trước và chạy ra hiên, phía trên là một kẻ bẩy đỡ tàu mái.

Hai vì kèo giữa: được cấu trúc theo kiểu vì kèo, ở đây trụ trốn đứng chân trên quá giang để thay thế cho hàng chân cột lớn. Phía trên trụ trốn là một câu đầu ăn mộng vào đầu trụ trốn, phía trên là các đấu trụ đỡ thượng lương. Tất cả 4 vì kèo, hoành tải, rui mè đều bằng gỗ.

Nhà được mở 3 cửa ra vào theo các bước gian. Hai cửa bên bằng nhau rộng 2,25m, cao 2m; cửa giữa rộng 2,5m, cao 2m, cánh cửa làm theo kiểu bức bàn xung quanh có hệ thống khung bạo.

Nhà Sắp lễ

Căn cứ vào bức thượng lương thì nhà Sắp lễ được dựng năm 1947, đây vốn là nhà Tiền đường của chùa được làm cùng năm tu sửa nhà Hậu cung của chùa chính, nhưng trải qua những biến thiên của lịch sử, đến năm 1960, địa phương đã chuyển ngôi nhà này đến địa điểm khác làm nhà Trạm xá xã, sau đó dùng làm trụ sở UBND xã Tân Thọ. Năm 2000, ngôi nhà này được trả lại cho di tích nhưng do không có quy hoạch cụ thể nên địa phương đã dựng ở vị trí khác trong khuôn viên chùa để làm Nhà Sắp lễ và hội họp của dân làng.

Hiện tại, nhà Sắp lễ gồm 3 gian, 4 vì kèo bằng gỗ có chiều dài 8,4m, chiều rộng lòng 8m, hiên rộng 1,8m. Hệ thống cột gồm 8 cột quân (trốn hai hàng cột cái) được kết cấu theo kiểu giá chiêng kèo suốt, trốn hai hàng cột cái; sườn nhà không có mảng chạm khắc hoa văn, mái nhà lợp bằng ngói Hoà Bình, hoành tải, rui mè bằng gỗ, nền nhà láng xi măng.

Nhìn chung, chùa Khánh Hưng hiện nay do chưa có quy hoạch cụ thể nên những công trình kiến trúc cũ như nhà Hậu cung, nhà Tiền đường vốn là những công trình kiến trúc cũ chưa được bố trí hợp lý để trả lại diện mạo xưa kia.

Hệ thống thờ tự:

Gian giữa là một bệ thờ tam cấp được đắp bằng bê tông cốt thép; Bệ trên cùng có chiều dài 2,27m, rộng 0,60m, chiều cao 0,75m; Bệ thứ hai có chiều dài 2,27m, rộng 0,60m, cao 0,55m; Bệ thứ ba có chiều dài 2,27m, rộng 0,74m, cao 0,37m. Trên bệ thờ đặt các pho tượng và đồ thờ theo thứ tự từ trên xuống dưới như sau:

Bệ thờ thứ nhất: Đặt Ba pho tượng Tam thế (Quá khứ, Hiện tại, Vị lai). Tượng Tam Thế là tượng trưng cho tất cả các vị phật trong các thời gian nên được đặt ở nơi cao nhất. Ba pho tượng Tam Thế có kích thước gần bằng nhau. Tượng có thần thái như: Tóc xoắn ốc, đỉnh đầu có nhục khấu, tai dài, mặt tròn như mặt nguyệt, mình có sắc hoàng kim sáng.

Bệ thứ hai: Nơi đặt tượng Phật Thích ca sơ sinh. Tượng này theo Phật thoại khi Thích Ca Mâu Ni mới giáng sinh, có 9 con rồng xuống phun nước để tắm cho ngài. Tắm xong ngài tự đi được 7 bước trên 7 bông sen. Tượng Thích ca diễn tả ngài lúc sơ sinh nên có hình tiểu nhi, một tay chỉ lên trời, một tay chỉ xuống đất. Chín con rồng vây bọc và chầu trên đầu và ba mặt sau lưng ngài. Trên đám mây có đủ chư Phật, chư Thiên, Thiên nữ, nhã nhạc, cờ phướn và bát bộ kim cương.

Bệ thứ ba: đặt tượng Thiên thủ Thiên nhãn (nghìn mắt, nghìn tay).

Tượng Thiên thủ Thiên nhãn quan Thế Âm Bồ Tát là vị Bồ Tát có sắc tướng ngàn tay, ngàn mắt, tượng trưng cho sự sáng suốt thấu triệt về sự toàn năng của ngài, là không có việc gì không biết và không việc gì không thể làm được. Ở chùa Khánh Hưng, tượng Quan Âm thiên phủ thiên nhãn có 12 mắt và 12 tay, là một pho tượng cổ đẹp còn lại đến ngày nay.

Gian bên trái: bệ thờ đắp bằng xi măng ở giữa đặt tượng Phật A Di Đà, bên trái là tượng Quan Thế Âm, bên phải là tượng Đại Thế Chí.

Gian bên phải: thờ Tam toà thánh Mẫu gồm tượng Mẫu Thiên, Mẫu Địa, Mẫu Thoải, Mẫu Thượng Ngàn có kích thước nhỏ, mới được nhân dân cung tiến.

Đặc biệt ở chùa Khánh Hưng còn lưu giữ được 3 pho tượng cổ bằng đất nung; đây là 3 pho tượng có kích thước nhỏ gần bằng nhau gồm: Tượng Di đà Tam tôn, tượng Quan Thế Âm bồ tát, tượng Đại Thế Chí.

Về pho tượng Quan Thế Âm bồ tát (Phật bà nghìn mắt nghìn tay): có kích thước cao 0,33m, rộng thân 0,20m, đế tượng dài 0,12m, rộng 0,6m. Tượng tạc được tạc ngồi trên toà sen, cánh tay xếp tương ứng, cân đối ở hai bên; đôi tay chính phía trước đặt trên ngực kết ấn (liên hoa), đôi tay phía dưới kết ấn (tam muội).

Hai pho tượng A Di đà và Đại thế chí: có kích thước cao 0,33m, rộng 0,18m, đang trong tư thế ngồi thiền, tóc xoáy ốc, đầu để lộ đỉnh, không đội mũ, khuôn mặt đôn hậu, mắt nhìn xuống như đang suy tư, sống mũi cao thẳng, miệng hơi mỉm cười, tai dài. Tượng mặc áo cà sa với những nếp gấp rất đều, tạo ra các làn sóng mỏng trải ra cân đối hai bên thân mình, hai bên cánh tay và hai bên chân tượng được tạo theo tư thế toạ thiền, ngồi xếp bằng hai chân, hai bàn tay đặt giữ lòng đùi, bàn tay trái đặt lên giữ bàn tay phải, hai đầu ngón cái giao nhau.

Có thể nói: Ba pho tượng cổ bằng đất nung còn lại đến ngày nay ở chùa Khánh Hưng là những hiện vật quý hiếm trong truyền thống điêu khắc của người Việt.

Nhìn chung, tất cả những hiện vật còn lưu giữ được ở chùa Khánh Hưng như tượng thờ, mâm bồng, bát hương, chân tảng cổ,...đều là những hiện vật rất có giá trị cần phải được bảo vệ và gìn giữ lâu dài.

Hiện vật trong di tích:

Hiện nay, chùa Khánh Hưng lưu giữ được một số hiện vật như sau:

Hiện vật cũ:

03 Mâm bồng; 01 Bát hương sứ; 03 Pho tượng cổ bằng đất nung; 01 Chậu đá; 04 Chân lộng; 01 Đầu rồng vỡ; 15 Chân tảng đá (gồm 2 loại to và nhỏ); 08 Tảng đá lăn giai.

Hiện vật mới:

03 Pho tượng Tam Thế; 01 Pho tượng Thích Ca; 02 Pho tượng Hộ Pháp; 01 Pho tượng Thiên nhãn; 04 Pho tượng Mẫu; 01 Bát hương đồng; 04 Chân nến gỗ; 05 Lục bình sứ; 01 Khay mịch; 03 Mâm bồng; 05 Bát hương sứ; 01 Chuông đồng.